Piekarski Kazimierz Stanisław Kostka Irydion, krypt, i pseud.: A., A.B., A.J., Ir., K.P., R., R.L., Szymon Starowolski (1893–1944), bibliotekarz, bibliograf, historyk książki, bibliofil. Ur. 30 III w Târgu Jiu w Rumunii, był synem Witolda (zob.) i Klotyldy z Wróblewskich. Ojciec, ateista, nadał mu imię Irydion, zaś imiona Kazimierz Stanisław otrzymał na chrzcie, który przyjął w wieku szkolnym dzięki staraniom matki. Uczył się w zakładzie jezuitów w Chyrowie koło Dobromila, a następnie w gimnazjach we Lwowie i w Stanisławowie. Naukę przerwał w r. 1911 na skutek bliżej nie znanego konfliktu. W l. 1911–12 brał udział w pracach konspiracyjnych młodzieżowych organizacji niepodleglościowo-socjalistycznych, a w l. 1913–14 w tajnym Związku Młodzieży Socjalistycznej działającym na terenie zaboru austriackiego. Równocześnie przez kilka miesięcy był agitatorem Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego a także działał w l. 1911–14 w zawodowych związkach robotniczych. Zainteresowania humanistyczne u P-ego wystąpiły bardzo wcześnie. W wieku 16 lat znał podstawową literaturę historyczną oraz studiował akta grodzkie i ziemskie. Maturę otrzymał w czerwcu 1915 jako ekstern Gimnazjum Św. Anny w Krakowie. W l. 1915–20 studiował na Wydziale Filozoficznym UJ filologię polską i słowiańską pod kierunkiem Kazimierza Nitscha, Jana Rozwadowskiego i Jana Łosia. U tego ostatniego podjął temat pracy doktorskiej o nosówkach w języku polskim. Pracy tej nie wykończył, mimo że istniała już w rękopisie. Od 1 X 1917 do 15 VII 1920 pracował w bibliotece Akademii Umiejętności (potem Pol. Akad. Umiejętności – PAU) porządkując rękopisy i stare druki. W tym czasie wydał w „Pracach Komisji Językowej PAU” (Kr. 1919) swój pierwszy artykuł Przegląd wydawnictw średniowiecznych, zapisek i rot przysiąg sądowych z ksiąg grodzkich i ziemskich. W czasie wojny polsko-radzieckiej, w lipcu 1920 wstąpił do wojska w stopniu szeregowca, a po zwolnieniu od 15 XII 1920 do 30 VI 1921 pracował w bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. Następnie od lipca 1921 do czerwca 1922 przebywał w Moskwie jako ekspert w sprawach dzwonów przy Polskiej Komisji Rewindykacyjnej.
Po powrocie do Krakowa P. stał się jednym z głównych organizatorów ruchu bibliofilskiego w Polsce. Był członkiem Zarządu Tow. Miłośników Książki, w l. 1924–9 redaktorem (bądź współredaktorem) czasopisma „Exlibris”, a w l. 1927–8 redaktorem „Silva Rerum”. Był także współorganizatorem I Zjazdu Bibliofilów Polskich, który odbył się w czerwcu 1925 w Krakowie, oraz inicjatorem założenia w r. 1926 Tow. Miłośników Opraw. Był także członkiem Tow. Miłośników Języka Polskiego (w l. 1920–2 piastował funkcję jego sekretarza). Od 1 I 1925 do 31 I 1930 pracował w dziale starych druków Biblioteki Jagiellońskiej, tworząc osobny dział cymeliów. Z inicjatywy P-ego krakowskie koło Związku Bibliotekarzy podjęło centralną rejestrację inkunabułów w bibliotekach polskich. Wynikiem poszukiwań P-ego, głównego realizatora tego projektu, było wydanie Inwentarza inkunabułów bibliotek polskich. Seria I (Kr. 1925) i Katalogu Biblioteki Kórnickiej. T. 1: Polonica XVI w. (b.m. 1929, Wyd. 2. rozszerzone b.m. 1934) oraz przyczynków dotyczących poszczególnych księgozbiorów kościelnych (ogłaszanych w „Exlibrisie” i „Silva Rerum”). Z punktu widzenia metodyki ważną była praca P-ego O zadania i metody badań proweniencyjnych („Przegl. Bibliot.” 1929 i odb.). Na podstawie pracy Pierwsza Drukarnia Floriana Unglera 1510–1516. Chronologia druków i zasobu typograficznego (Kr. 1926) otrzymał P. na UJ 25 VI 1927 tytuł doktora filozofii. PAU powołała P-ego na członka Komisji Historii Literatury Polskiej (1925), Językoznawstwa (1928) oraz Komisji dla Dziejów Oświaty w Polsce (1930). Otrzymawszy stypendium Funduszu Kultury Narodowej od lutego do grudnia 1930 przebywał P. w Pradze prowadząc poszukiwania poloników w tamtejszych bibliotekach. Następnie z inicjatywy założyciela i dyrektora Biblioteki Narodowej Stefana Dembego P. przeniósł się do Warszawy i objął od 1 I 1931 stanowisko kierownika Działu Starych Druków tej Biblioteki. W r. 1935 został członkiem Państwowej Rady Muzealnej oraz przewodniczącym Państwowej Komisji dla Centralnego Katalogu Inkunabułów w Polsce. Prowadził dalsze poszukiwania, rejestrując najstarsze polskie druki. W pracach takich, jak Inkunabuły Biblioteki Jagiellońskiej. Inwentarz przybytków z l. 1900–1935 („Przegl. Bibliot.” 1930, 1936 i odb.), Katalog Biblioteki Horynieckiej xx. Ponińskich. Cz. 1 Inkunabuły i polonica XVI w. (współautorstwo z Alodią Kawecką-Gryczową, W. 1936), Inkunabuły (współautorstwo z A. Kawecką-Gryczową, „Biul. Przybytków. Biblioteka Narodowa Józefa Piłsudskiego w Warszawie” 1938), Polonica XVI w. (tamże), Druki w. XV i XVI w Bibliotece Tarnowskich w Dzikowie („Spraw. PAU” 1939), opublikował zaledwie drobną cząstkę informacji zgromadzonych w kartotekach. W r. 1936 został wybrany na członka korespondenta Wydziału I (językoznawstwa i historii literatury) Tow. Naukowego Warszawskiego, a w r. 1939 został członkiem korespondentem Wydziału Filologicznego PAU. W r. 1937 P. habilitował się w zakresie bibliografii i bibliologii na Uniw. Warsz.
P. był inicjatorem nowoczesnego księgoznawstwa polskiego. Nowatorstwo jego metody polegało na wszechstronności badań wiążących się z dziejami starej książki. Badał więc papier, na którym została wydrukowana, krój czcionek, oprawy, wszelkie notatki umieszczone na marginesach, exlibrisy i zapiski świadczące o proweniencji tomu. W celu przygotowania prawidłowego opisu jednostki wydawniczej starał się dotrzeć do wszystkich zachowanych egzemplarzy. Systematyczność badań P-ego i objęcie nimi bibliotek prowincjonalnych dały w wyniku odkrycie wielu nieznanych druków polskich. Prowadzone przez P-ego w l. 1931–9 w Archiwum Głównym Akt Dawnych badania makulatury introligatorskiej, używanej do usztywnienia okładek, doprowadziły do odkrycia 170 fragmentów różnych druków, w tym 64 poloników nieznanych bibliograficznie. Do najcenniejszych odkryć P-ego należą fragmenty najstarszej mapy Polski Bernarda Wapowskiego, a także urywki nieznanych dialogów Mikołaja Reja.
P. był autorem licznych cennych prac i przyczynków z dziedzin wiedzy wiążących się z dziejami książki. Z zakresu historii drukarstwa oprócz wspomnianej znakomitej monografii drukarni Unglera opublikował m.in. Sygnety polskich drukarzy, księgarzy i nakładców (z. 1 współautorstwo z Kazimierzem Hałacińskim, Kr. 1926, z. 2 Kr. 1927, z. 3 Kr. 1928), Kilka uwag o działalności Hieronima Wietora („Silva Rerum” 1927), Polonia typographica saeculi sedecimi. Zbiór podobizn zasobu drukarskiego tłoczni polskich XVI stulecia (z. 1 W. 1936, z. 2 W. 1937, wznowione i uzupełnione w r. 1968). W czasopiśmie „Silva Rerum” drukował przyczynki dotyczące starych opraw, jak np. Włoska oprawa dla Andrzeja Czarnkowskiego z 1536 r. (1925), a także materiały źródłowe do dziejów introligatorstwa (1927). Liczne prace P-ego dotyczyły exlibrisu, m.in. Przyczynki do dziejów polskiego exlibrisu („Exlibris” 1924), Exlibris Jana Brożka czyli o profesorskiej genezie polskiego znaku książkowego („Silva Rerum” 1927 i odb.), Superexlibrisy polskie od XV do XVIII w. (Kr. 1929). Opracował dwa katalogi krakowskich aukcji exlibrisu (Kr. 1927). Cennym przyczynkiem do dziejów papiernictwa był wydany przez P-ego i poprzedzony jego wstępem Memoriał o początku i sukcesjej papierni prądnickiej (Kr. 1926). Kilka prac poświęcił P. drzeworytnictwu, m.in.: Trzy drzeworyty z zaginionego wydania Sowizdrzała (Kr. 1925), Badania polskiego drzeworytu książkowego („Silva Rerum” 1927), Luźne uwagi o drzeworycie polskim XVI w. (tamże). Prace bibliograficzne, a zwłaszcza Bibliografia dzieł Jana Kochanowskiego. Wiek XVI i XVII (Kr. 1930, 2. wyd. rozszerzone Kr. 1934), są uznawane pod względem metody i identyfikacji bibliograficznej za wzorowe. Na temat badań bibliograficznych wypowiedział się P. w rozprawie programowej Zadania bibliografii polskiej XVI stulecia (W. 1936), przygotowanej na IV Zjazd Bibliotekarzy Polskich w Warszawie. Referat P-ego, wygłoszony na Zjeździe Naukowym im. Jana Kochanowskiego, Książka w Polsce wieku XV i XVI (Kr. 1930), przedstawiał w nowym świetle rolę książki na tle rozwoju kultury umysłowej, podkreślając jej funkcje społeczne.
Wpływ P-ego wyraził się nie tylko w poziomie intelektualnym, ale i w artystycznym polskiego bibliofilstwa. Świadczą o tym liczne wydawnictwa, których opracowanie układu graficznego było autorstwa P-ego, takie jak „Komizm” Jana Stanisława Bystronia, „Cztery wieki fraszki polskiej” Juliana Tuwima czy pierwsze roczniki „Silva Rerum”. P. opracowywał też układ graficzny własnych druków. O pracy P-ego Pierwsza drukarnia Floriana Unglera pisał Wacław Borowy, że «należy do najpiękniejszych książek pod względem harmonijnego zespolenia wszystkich elementów graficznych i celowego ich wyzyskania». P. umiał godzić swą niezwykłą pracowitość z szerokim życiem towarzyskim, był znakomitym partnerem do rozmów, co podkreślało wiele znających go osób. Cieszył się dużą popularnością i sympatią. Świat drukarski dał temu wyraz przez pozycje bibliofilskie, jak wydana w r. 1928 przez Władysława Anczyca „Drukarza krakowskiego pieśń żałobna o jednym bibliofilu”, „Nieodkryty fragment nieznanego urywku niedrukowanego Sowizdrzała w zaginionym tłumaczeniu czeskim lub polskim” (Kr. 1925), „Do Jego Formacji Kazimierza in 4° Piekarskiego w Krakowie…” (Kr. 1930), a zwłaszcza znane „Marginalia. Księga pamiątkowa ku uczczeniu Kazimierza Piekarskiego w dniu Jego uroczystej promocji na doktora filozofii” (Kr. 1927). Bibliofile wyrazili swoje uznanie przyznając P-emu wielką wstęgę Orderu Białego Kruka. P. był również autorem lub współautorem żartobliwych utworów bibliofilskich. Do najbardziej znanych należą: Przewodnik Bibliograficzny… zeszyt 13 (Kr. 1925), Colloquium Thassicii… (Kr. 1926) oraz Nieurzędowy wykaz druków z niewiadomego dnia i miesiąca r. 1934… (W. 1934).
Po wybuchu wojny, w związku z apelem płka Romana Umiastowskiego, w dn. 7 IX 1939 P. wyruszył na wschód Polski i powrócił do Warszawy po kilku tygodniach w złym stanie zdrowia. Podjął pracę w Bibliotece Narodowej. Przy udziale P-ego uratowano od konfiskaty przez władze niemieckie archiwum i bibliotekę Polskiej Akademii Literatury, przyłączając je na przełomie 1939/40 r. do zbiorów Biblioteki Narodowej. Po reorganizacji bibliotek warszawskich przez władze okupacyjne od lutego 1941 P. kierował III oddziałem Staatsbibliothek Warschau obejmującym zbiory specjalne i mieszczącym się w gmachu Biblioteki Krasińskich na Okólniku. Równocześnie brał udział w konspiracyjnej działalności kulturalnej, gromadząc materiał dokumentacyjny dla przyszłej rewindykacji zbiorów, zbierając tajne druki oraz uczestnicząc w naradach komisji powołanej do opiniowania w sprawach bibliotecznych, archiwalnych i muzealnych. W lecie 1942, w związku z narastającą chorobą, przez kilka tygodni przebywał w Osieku koło Łowicza, majątku Janiny Grabińskiej. Na przełomie 1942/3 r. przez kilka miesięcy leżał w warszawskim szpitalu i w tym okresie został przez władze niemieckie przeniesiony na emeryturę. W czasie bombardowania szpitala wiosną 1943 został ranny odłamkami szkła i przewieziony ponownie w Łowickie, gdzie, głównie w Osieku, pozostawał do końca roku. Mimo choroby wyjeżdżał do sąsiednich parafii w Złakowie Kościelnym, Kocierzewie i Kiernozi. Na podstawie metryk parafialnych opracował Ruch ludności w parafii Złaków Kościelny od 1616 r. Mieszkając przez kilka tygodni w Łowiczu, wykonał rejestr starych druków biblioteki kolegiackiej, zinwentaryzował archiwum Kapituły Łowickiej, a także opracował wykaz prałatów i kanoników łowickich od r. 1433 do r. 1938. Na podstawie badań archiwalnych opracował też Kodeks dyplomatyczny kapituły łowickiej. Prace te, podobnie jak i ogromne kartoteki materiałowe zgromadzone i usystematyzowane przez P-ego, zostały spalone wraz ze zbiorami Biblioteki Krasińskich i Biblioteki Narodowej w r. 1944. P. zmarł w Łowiczu 7 II 1944 i został pochowany na miejscowym cmentarzu. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta (1936), Srebrnym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury (1938).
W małżeństwie z Marią z Horodyskich miał P. pięcioro dzieci: Witolda (zginął w powstaniu warszawskim 1944), Olgierda (zm. 1976), inżyniera rolnika, Annę, po mężu Kwiczalę, pielęgniarkę dyplomowaną, Zbysława, zootechnika, oraz Marię, zmarłą w dzieciństwie.
W marcu 1948 zwłoki zostały na koszt państwa ekshumowane i przewiezione do Krakowa. W dniu ekshumacji otwarta została w Nieborowie koło Łowicza wystawa poświęcona działalności P-ego. Dn. 19 III 1948 odbyła się w UJ żałobna akademia ku czci P-ego, a w dniu następnym pogrzeb na cmentarzu Rakowickim. W r. 1951 ukazała się zbiorowa księga „Studia nad książką poświęcone pamięci Kazimierza Piekarskiego” (Wr.), zawierająca m.in. wspomnienia o P-m oraz bibliografię jego prac.
Nowy Korbut (Słownik Pisarzy) II; Encyklopedia Warszawy, W. 1975; W. Enc. Powsz. (PWN); Bar, Słown. pseudonimów; Słownik polskich towarzystw naukowych, Wr. 1978 I; Słownik Pracowników Książki Pol., (A. Kawecka-Gryczowa, bibliogr.); – Barycz H., Kazimierz Piekarski, „Pam. Liter.” 1946 nr 3/4 s. 313–26; Birkenmajer A., Kazimierz Piekarski, „Kwart. Hist.” 1946 nr 3/4 s. 574–8; Borowy W., Wspomnienie o Kazimierzu Piekarskim 1893–1944, w: Portrety uczonych polskich, Kr. 1974 s. 378–93 (fot.); Kawecka-Gryczowa A., Radość i tragizm w życiu K. Piekarskiego, w: Twórcy nowoczesnego bibliotekarstwa polskiego, Wr. 1974 s. 252–78 (fot.); Krzyżanowski J., Kazimierz Piekarski, „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 31/8: 1945 s. 233–4; Poznański M., Kazimierz Piekarski, „Now. Liter.” 1948 nr 39 s. 7 (fot.); Rusinek M., Opowieści niezmyślone dawne i nowe, Kr. 1975; – Bielak F., Z odległości lat, Kr. 1979; Dziennik Urzędowy Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, W. 1931 nr 2 s. 71; Walka o dobra kultury. Warszawa 1939–1945, W. 1970 I–II; Z warsztatu K. P-ego. Listy z lat 1936–7, Oprac. A. Kawecka-Gryczowa, „Pam. Liter.” 1979 z. 1 s. 251–60; – „Dzien. Pol.” 1946 nr 82 s. 7, 1948 nr 75 s. 4–5, nr 79 s. 4, nr 80 s. 7, nr 81 s. 4; „Kwart. Muzealny” 1948 nr 1/4 s. 22; „Nauka i Sztuka” 1945 nr 1 s. 138; „Roczn. PAU” 1938/9 s. XXII–XXIII, 1939/45 s. LXXI, 87; – AAN: Karty ewidencyjne Prezydium Rady Ministrów, Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, karta 336/I, Akta personalne Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, teczka 5039; Arch. UJ: sygn. W.F. II 478, S. II 523; B. Jag.: rkp. 8978/III; B. Narod.: rkp. 2911, 7049, 7447, 7480, 7530, 7568; B. Ossol.: rkp. 7046/II, 7058/II, 12966/III, 13589/III, 13992/II; B. PAN w Kr.: rkp. 3318, 3458, 3548.
Stanisław Konarski